NHÂN DIÊN & PHÒNG CHÔNG
MỤC LỤC
I. Kỹ năng nhận biết
1. Cách tiếp cận....................................................
2. Phương thức lừa đảo......................................
3. Cách thức thực hiện........................................
4. Mục đích của đối tượng lừa đảo..................
1. Lừa đảo Gọi điện trực tiếp..................................
2. Lừa đảo qua Tin nhắn............................................
3. Lừa đảo thông qua Website................................
4. Lừa đảo thông qua Phần mềm ..........................
ứng dụng giả mạo
5. Lừa đảo thông qua Mạng xã hội.........................
1. Kỹ năng phòng tránh cơ bản ..........................
2. Kỹ năng phòng tránh nâng cao .....................
1. Xử lý khi gặp lừa đảo trực tuyến..........................
2. Xử lý sau khi bị lừa đảo trực tuyến........................
1. “Nguyên tắc vàng” bảo vệ bản thân.............
khỏi lừa đảo trực tuyến
2. Quy tắc “6 KHÔNG”........................................
4
5
6
8
11
12
20
21
25
27
30
31
14
16
17
II. Kỹ năng phát hiện
III. Kỹ năng xử lý
IV. Kỹ năng phòng tránh
V. Kỹ năng bảo vệ
Việt Nam hiện có hơn 100 triệu dân, với hơn 70 triệu người sử dụng Internet.
Trong giai đoạn đẩy mạnh và tăng tốc chuyển đổi số như hiện nay, các đối
tượng xấu đã lợi dụng sự bùng nổ về công nghệ thông tin và những tiện ích mà
công nghệ thông tin mang lại (như tương tác qua mạng xã hội, các ứng dụng
nhắn tin OTT,...) để thực hiện nhiều vụ lừa đảo trực tuyến, chiếm đoạt tài sản có
giá trị cao.
Thời gian qua, người dân Việt Nam thường xuyên phải đối mặt với vấn nạn lừa
đảo qua mạng (lừa đảo trực tuyến), các đối tượng lừa đảo tìm mọi cách để lợi
dụng, khai thác đánh vào điểm yếu nhất là con người. Bằng thủ đoạn tinh vi, đối
tượng lừa đảo áp dụng nhiều biện pháp tác động tâm lý để lấy lòng tin và dẫn
dắt theo kịch bản. Các hình thức lừa đảo trên mạng liên tục gia tăng không
ngừng, từ lừa đảo đánh cắp thông tin cá nhân, lừa đảo tình cảm, lừa đảo đầu
tư… Và mục tiêu cuối cùng của các đối tượng nhằm đến là “tài chính”.
Ngoài những biện pháp kỹ thuật, việc nâng cao nhận thức, cùng với các kỹ
năng từ cơ bản tới nâng cao cho người dân được xem là một trong những biện
pháp hàng đầu giúp ngăn chặn tác động tiêu cực của lừa đảo trực tuyến. Khi
người dân, những người yếu thế nắm vững được các kỹ năng nhận diện và
phòng chống lừa đảo trực tuyến sẽ cảnh giác hơn, từ đó giảm thiểu vấn nạn lừa
đảo trực tuyến đang xảy ra hàng ngày.
Phòng chống lừa đảo trên không
gian mạng không chỉ là trách
nhiệm của cơ quan quản lý nhà
nước mà còn là trách nhiệm
chung của toàn xã hội. Việc tự
bảo vệ bản thân trên không gian
mạng là một hành trình không
ngừng nghỉ, đòi hỏi sự cảnh giác
và nỗ lực liên tục. Mỗi người cần
nắm được những kiến thức và kỹ
năng cần thiết để trở thành một
người dùng an toàn và thông
minh trên không gian mạng.
LỜI MỞ ĐẦU
2
I. KỸ NĂNG NHẬN BIẾT
Các đối tượng lừa đảo thường áp dụng các thủ đoạn tác động tâm lý để tiếp
cận nạn nhân như: Tự nhận/giả mạo là cơ quan công quyền (công an, viện kiểm
sát, cán bộ đang làm việc tại các Bộ/Ngành...), đơn vị cung cấp dịch vụ, các tổ
chức tài chính ngân hàng, gia đình bạn bè,... để đánh vào nỗi sợ hãi, lòng tham,
tình cảm, chủ quan...
Cuộc gọi qua SIM
Mạng xã hội Website giả mạo
Các ứng dụng giả mạo
Tin nhắn (SMS)/ Thư điện
tử (Email)
Zalo, WhatsApp,
Viber, Telegram...
Các kênh thường được sử dụng để tiếp cận gồm:
I.
1. Cách tiếp cận
Các đối tượng lừa đảo thường tiếp cận nạn nhân
bằng cách giả mạo là cơ quan công quyền, đơn vị
cung cấp dịch vụ, các tổ chức tài chính ngân
hàng, gia đình bạn bè,... để đánh vào nỗi sợ hãi,
lòng tham, tình cảm, chủ quan...
4
Kỹ năng
NHẬN BIẾT
2. Phương thức lừa đảo
Đánh cắp thông tin cá nhân
Dẫn dụ Quét mã QR hoặc vào các website lừa đảo để lấy cắp thông tin cá
nhân (để hack vào các loại tài khoản) từ đây tiếp tục lừa đảo để lấy các mã
OTP, mã xác thực,...hoặc hack vào các tài khoản mạng xã hội để làm bàn
đạp tiếp tục lừa đảo bạn bè, người thân.
Thao túng tâm lý
Hướng kết nối vào các ứng dụng chat OTT để thao túng tâm lý (qua Zalo
sau đó dẫn dụ vào các OTT không được kiểm soát khác như Telegram,
Viber, WhatsApp… để từ đây áp dụng các kịch bản lừa đảo khác nhau ...)
Cài cắm mã độc bằng các ứng dụng giả mạo
Lừa nạn nhân cài các ứng dụng giả mạo hoặc kích hoạt tệp tin có chèn mã
độc hại (có đuôi như .pdf, .doc, .xlsx, .bat, .zip, .rar, .html, exe...) để chiếm
quyền thiết bị từ đó đánh cắp thông tin cá nhân, lấy tiền trong tài khoản,
bôi nhọ danh dự hoặc tống tiền…
Cuộc gọi lừa đảo
Tác động tâm lý trực tiếp (qua điện thoại) để chiếm đoạt tiền trực tiếp
(qua chuyển khoản hoặc ra ngân hàng gửi tiền cho đối tượng lừa đảo)
hoặc dẫn dụ nạn nhân nhập cú pháp chuyển sang eSIM để chiếm đoạt số
điện thoại của nạn nhân..
5
Tạo dựng lòng tin
Giả danh tổ chức uy tín như ngân hàng, cơ quan chính
phủ, hoặc công ty nổi tiếng. Đối tượng sử dụng email,
tin nhắn, hoặc cuộc gọi để tạo dựng lòng tin và yêu cầu
thông tin nhạy cảm từ nạn nhân.
Kích thích tâm lý
Các đối tượng lừa đảo đa phần đánh
vào tâm lý: lòng tham, sự sợ hãi, tính
hiếu kỳ, tính tò mò và đặc biệt là tình
thương, sự thương hại của con người.
Đối tượng thường tạo ra cảm giác
khẩn cấp để thúc đẩy nạn nhân hành
động ngay lập tức mà không suy nghĩ
kỹ lưỡng. Ví dụ, họ có thể thông báo
rằng tài khoản của bạn sẽ bị khóa nếu
không xác nhận thông tin ngay lập tức.
Sử dụng biểu mẫu và giao diện giả mạo
Các trang web lừa đảo thường sao chép giao diện
của các trang web chính thức, sử dụng biểu mẫu
đăng nhập hoặc thanh toán giống như thật để
đánh lừa người dùng.
Kịch bản lừa đảo
Được biên soạn sẵn một cách chi tiết, và
khéo léo để thao túng tâm lý nhằm mục đích
dẫn dụ tạo niềm tin và sự đồng cảm từ nạn
nhân. Đóng nhiều vai nhân vật khác nhau để tạo ra một câu chuyện
hoàn hảo đánh động vào tâm lý của nạn nhân một cách sâu sắc.
3. Cách thức thực hiện
6
Đưa ra phần thưởng hoặc cơ hội hiếm có
Hứa hẹn giải thưởng lớn, cơ hội đầu tư sinh lời cao, hoặc cơ hội việc
làm hấp dẫn để thu hút sự chú ý của nạn nhân.
Làm giả thông báo khẩn cấp
Sử dụng thông báo giả mạo về sự cố bảo mật, viện cớ lý do nguồn
tiền đang bị treo vì phải đóng thuế, cơ quan công an điều tra, lỗi tài
khoản, hoặc sự kiện khẩn cấp để yêu cầu nạn nhân cung cấp thông
tin ngay lập tức.
Kích thích sự tò mò
Gửi email hoặc tin nhắn về sự kiện, báo cáo, hoặc tài liệu: Đối tượng
lừa đảo gửi thông tin về sự kiện nóng hổi, báo cáo quan trọng, hoặc
tài liệu hấp dẫn, yêu cầu nạn nhân tải xuống hoặc mở file đính kèm
chứa mã độc.
Yêu cầu hành động gấp
Đối tượng lừa đảo gửi liên kết đến các trang web
giả mạo hoặc mã QR, nơi nạn nhân được yêu cầu
nhập thông tin cá nhân hoặc tài khoản. Các
liên kết này thường được ngụy trang dưới dạng
liên kết hợp pháp hoặc phần thưởng.
7
Tại Việt Nam, các đối tượng lừa đảo trực tuyến có 2 mục tiêu chính là lừa
đảo tài chính và lừa đảo trực tuyến khác. Trong đó 72.6% là lừa đảo trực
tiếp vào tài chính, còn 27.4% là các dạng lừa đảo trực tuyến khác nhau.
Tuy nhiên, các hình thức lừa đảo khác đó cũng là bước đệm để tiếp nối
cho việc lên kịch bản thực hiện lừa đảo tài chính.
4. Mục đích của đối tượng lừa đảo
Mục tiêu cuối cùng của đối tượng đều là
lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Các đối tượng lừa đảo có thể tìm cách đánh cắp tiền từ tài khoản
ngân hàng, ví điện tử, hoặc thẻ tín dụng của nạn nhân thông qua
các kỹ thuật như phishing (lừa đảo qua email và tin nhắn), smishing
(lừa đảo qua tin nhắn SMS), hoặc vishing (lừa đảo qua điện thoại).
8
Các yếu tố mà đối tượng tập trung hướng đến để lợi dụng
thực hiện các hành vi lừa đảo là tâm lý nhẹ dạ cả tin, thiếu sự
tiếp cận thông tin, thiếu việc làm hoặc thu nhập thấp, đánh
vào lòng tham ẩn sâu trong mỗi con người.
Cách thức các đối tượng lừa đảo trực tuyến
nhận tiền lừa đảo từ nạn nhân bao gồm
• Chuyển khoản vào các tài khoản ngân hàng rác, các tài khoản
không chính chủ được mua lại từ các đối tượng như sinh viên,
hoặc các số tài khoản ngân hàng ảo.
• Chuyển tiền qua các cổng thanh toán trực tuyến (Ví dụ như thanh
toán mua thẻ điện thoại: cổng Ngân lượng, Bảo kim,…)
• Chuyển tiền qua các ví điện tử như Momo, ViettelPay, VNPay…
• Chuyển tiền thông qua tiền ảo trên các sàn giao dịch.
* * * *
Mật khẩu?
abcd?
1234?
9
II. KỸ NĂNG PHÁT HIỆN
1. Đối với hình thức lừa đảo Gọi điện trực tiếp
Cung cấp thông tin không rõ ràng hoặc không chính xác:
Đối tượng lừa đảo thường cung cấp thông tin không rõ ràng hoặc
mập mờ về mục đích của cuộc gọi, danh tính của mình hoặc tổ chức
họ đại diện.
Gây áp lực hoặc tạo cảm giác khẩn cấp:
Cuộc gọi lừa đảo thường cố gắng tạo cảm giác khẩn cấp và sự thiếu
cảnh giác của nạn nhân, yêu cầu người nhận thực hiện hành động ngay
lập tức, thường là chuyển tiền hoặc cung cấp thông tin cá nhân.
Yêu cầu cung cấp thông tin quan trọng và nhạy cảm cá nhân
hoặc tài chính:
Các đối tượng lừa đảo thường yêu cầu người nhận cung cấp thông tin
như số thẻ tín dụng, số tài khoản ngân hàng,
số chứng minh nhân dân hoặc các thông tin
nhạy cảm khác.
Hứa hẹn lợi ích bất ngờ:
Đối tượng lừa đảo có thể hứa
hẹn những lợi ích không thực
tế, như trúng thưởng, quà tặng
hoặc khoản tiền lớn, nhưng yêu
cầu người nhận phải trả phí
hoặc cung cấp thông tin trước.
II.
Người dùng có thể phát hiện các cuộc gọi lừa đảo thông qua
những dấu hiệu sau đây:
11
Kỹ năng
PHÁT HIỆN
2. Đối với hình thức lừa đảo qua Tin nhắn
(SMS)/ Email
Để phát hiện hình thức lừa đảo thông qua tin nhắn
(SMS)/email, người dùng cần lưu ý những dấu hiệu này.
USERNAME
******
Lỗi chính tả và ngữ pháp
Email lừa đảo thường có lỗi chính tả,
ngữ pháp, và cấu trúc câu không chuẩn.
Yêu cầu thông tin cá nhân
Email yêu cầu bạn cung cấp thông tin cá nhân hoặc tài khoản ngân hàng
một cách khẩn cấp.
Chữ ký và thông tin liên hệ của email không đúng chuẩn format
Đôi khi không có chữ ký và thông tin liên hệ cụ thể như số điện thoại,
địa chỉ…
Địa chỉ gửi email không chính xác
Kiểm tra địa chỉ email của người gửi. Thông thường, địa chỉ email của các
tổ chức uy tín sẽ có tên miền chính thức, còn email giả mạo thường có
tên miền không rõ nguồn gốc hoặc không chính xác.
12
Liên kết, tệp tin đáng ngờ
Các liên kết trong email có thể dẫn đến trang web giả mạo. Di chuột qua
liên kết để xem địa chỉ URL thực tế trước khi nhấp vào.
Tệp tin đính kèm đáng ngờ
Tệp tin có thể chèn mã độc hại (có đuôi như
.pdf, .doc, .xlsx, .bat, .zip, .rar, .html, .exe...),
đôi khi là tệp tin đính kèm là file nén có mật
khẩu bảo vệ, hoặc tệp tin có kích thước lớn
khi được giải nén nhằm vượt mặt sự phát
hiện của các bộ máy rà quét mã độc trực
tuyến (như Virustotal.com).
Tệp tin đính kèm đáng ngờ
Tệp tin có thể chèn mã độc hại (có đuôi như
.pdf, .doc, .xlsx, .bat, .zip, .rar, .html, .exe...),
đôi khi là tệp tin đính kèm là file nén có mật
khẩu bảo vệ, hoặc tệp tin có kích thước lớn
khi được giải nén nhằm vượt mặt sự phát hiện
của các bộ máy rà quét mã độc trực tuyến
(như Virustotal.com).
Lời hứa về phần thưởng hoặc khuyến mãi
Tin nhắn hứa hẹn bạn thắng giải thưởng lớn
hoặc yêu cầu bạn cung cấp thông tin cá nhân
để nhận quà.
13
Kiểm tra kỹ địa chỉ URL để đảm bảo nó chính xác và thuộc về trang web
chính thức. Các trang web lừa đảo thường có địa chỉ URL tương tự như
trang web chính thức nhưng có những thay đổi nhỏ (như thay đổi ký tự,
thêm số)
Địa chỉ trình duyệt (URL) không chính
Các đường dẫn có dấu hiệu hoặc ký tự bất
Lỗi chính tả (Sai khác, thiếu hoặc thừa một vài ký tự, hoặc thay thế
một vài ký tự với ký tự); Tên miền có tiền tố hoặc hậu tố sử dụng ký tự
lạ; Tên miền phụ cố bắt chước tên miền của một trang hợp pháp…
Độ tin cậy của domain
Các đuôi trang .com, .org, .gov (chính phủ), .edu (giáo dục đào tạo)…
thường là những top-level domain có thể tin cậy được, tuy nhiên cũng
cần phải cẩn trọng khi truy cập nếu thấy có dấu hiệu khả nghi về việc lấy
cắp hay thu thập thông tin dữ liệu cá nhân; Các đuôi top-level domain ít
phổ biến như .info, .asia, .vip, .tk, .xyz… thường có độ tin cậy khá thấp; Một
số đường dẫn sử dụng tên miền quốc tế (IDN) để đánh lừa nạn nhân hoặc
sử dụng dịch vụ rút gọn tên miền; Sử dụng tên miền dài khiến người dùng
nhầm lẫn; Đường dẫn open redirector nhằm đánh lừa nạn nhân sau đấy
điều hướng nạn nhân sang một trang khác để lừa đảo…
Thiếu chứng chỉ SSL

Trang web chính thức thường có chứng chỉ SSL toàn và “https” thay vì “http” trong địa chỉ URL.

biểu thị bằng khóa an

14
3. Đối với hình thức lừa đảo thông qua Website
Các đối tượng lừa đảo thường sử dụng những website giả
mạo để đánh lừa người dùng, dưới đây là các dấu hiệu cần
lưu ý để phát hiện kịp thời.
www
Cho vào giỏ
ngay ?

Đồng ý

Hủy

Thiết kế kém chất lượng
Trang web lừa đảo thường có thiết kế kém, hình ảnh không đúng quy
chuẩn thương hiệu, lỗi chính tả, và thiếu chuyên nghiệp. Nguyên
nhân là do các trang web giả mạo thường không kiểm duyệt kỹ nội
dung. Hoặc các trang này được tạo bởi đối tượng ở nước ngoài mà
họ không thành thạo ngôn ngữ được sử dụng để lừa đảo.
Cảnh báo, đe dọa, quảng cáo
Website lừa đảo khi truy cập thường xuất hiện cảnh báo, đe dọa
hoặc các chương trình trúng thưởng với phần quà hấp dẫn mục đích
dẫn dụ người dùng truy cập các liên kết không an toàn.
Chứng nhận Tín nhiệm mạng
Tín nhiệm mạng chứng nhận độ tin cậy về ATTT cho các đối tượng
trên không gian mạng. Các website của cơ quan nhà nước đều sẽ
được cấp chứng nhận tín nhiệm mạng. Người dùng cần đối chiếu kỹ
càng với tín nhiệm mạng để đảm bảo website truy cập đủ tin cậy.
Chứng nhận của Bộ Công Thương
Doanh nghiệp bắt buộc phải khai báo tên miền và trang web với Bộ
Công Thương. Nếu không có chứng nhận này thì trang web chưa đủ
độ tin cậy.
Yêu cầu thông tin cá nhân ngay lập tức
Trang web yêu cầu bạn nhập thông tin cá
nhân hoặc tài khoản ngân hàng ngay lập
tức mà không có bất kỳ lý do hợp lý nào.
15
16
4. Đối với hình thức lừa đảo thông qua Phần mềm,
ứng dụng giả mạo
Tải từ nguồn không chính thức
Nếu ứng dụng không được tải từ các cửa hàng ứng dụng chính thức
như Google Play, CH Play hoặc App Store, đó có thể là dấu hiệu của
ứng dụng giả mạo. Nếu ứng dụng được tải về dưới dạng đuôi file .apk
(Dichvucong.apk) hoặc .mobileconfig thì tuyệt đối không nên cài đặt.
Giao diện kém chất lượng
Ứng dụng giả mạo thường có giao diện
kém chất lượng hoặc không chuyên
nghiệp, nội dung chứa lỗi chính tả.
Tính năng không rõ ràng
Nếu tính năng của ứng dụng không rõ ràng
hoặc không giống như quảng cáo, có thể
là dấu hiệu của phần mềm giả mạo.
Thông tin nhà phát triển không được
xác minh
Nhà phát triển ứng dụng không có trang
web chính thức hoặc thông tin liên hệ
rõ ràng.
Yêu cầu quyền truy cập không cần thiết
Nếu ứng dụng yêu cầu quyền truy cập vào các thông tin hoặc chức
năng không liên quan đến mục đích chính của nó (như quyền truy cập
danh bạ, tin nhắn, vị trí), đây có thể là dấu hiệu của phần mềm độc hại.
Sử dụng các phần mềm, ứng dụng giả mạo là một trong
những phương thức lừa đảo của các đối tượng, bởi vậy
người dùng cần xây dựng kỹ năng phát hiện kịp thời và chú
ý các dấu hiệu sau:
5. Đối với hình thức lừa đảo qua Mạng xã hội
Lời mời kết bạn, làm quen bất ngờ từ người lạ
Để tạo lòng tin, các đối tượng lừa đảo thường sử dụng hình ảnh
chỉn chu, ngoại hình bắt mắt tiếp cận nạn nhân, làm quen một cách
bất ngờ.
Dụ dỗ tham gia các hội nhóm đầu tư, làm nhiệm vụ
Gắn mác đầu tư ít, lợi nhuận cao, các đối tượng đánh vào tâm lý
muốn kiếm tiền của nạn nhân.
Quảng cáo tuyển dụng hay các dịch vụ hấp dẫn
Các đối tượng lừa đảo thường đăng tải bài viết quảng cáo dịch vụ
với nhiều ưu đãi hấp dẫn, mức giá không tưởng như tour du lịch, vé
máy bay giá rẻ,… hay tuyển dụng “việc nhẹ lương cao”, dịch vụ lấy lại
tiền bị lừa,… để chào mời khách hàng nhẹ dạ cả tin trên mạng xã hội.
Sử dụng các nền tảng mạng xã hội để lừa đảo giúp các đối
tượng dễ dàng ẩn danh tính và đây là một số dấu hiệu cần lưu ý
17
Lừa đảo video Deepfake
Các đối tượng sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra những
video hoặc hình ảnh giả, sao chép chân dung giả người thân, bạn
bè để thực hiện các cuộc gọi lừa đảo trực tuyến.
Yêu cầu đóng cọc trước, chuyển tiền khẩn
Các đối tượng lừa đảo có thể nghĩ ra nhiều lý do để yêu cầu nạn
nhân phải chuyển tiền, hoặc giả danh bạn bè, người thân cần vay
tiền gấp.
18
III.KỸ NĂNG XỬ LÝ
Kỹ năng xử lý là những kiến thức cơ bản và cần thiết giúp mọi đối tượng
trên không gian mạng bình tĩnh xử lý tình huống khi gặp phải trường hợp
lừa đảo trực tuyến. Khi người dùng phát hiện bản thân đã trở thành nạn
nhân của chiêu trò lừa đảo trực tuyến, bị chiếm đoạt thông tin cá nhân
hoặc tài sản, việc áp dụng những kỹ năng xử lý nhanh gọn và chính xác
là rất quan trọng. Việc phản ứng nhanh chóng và đúng cách cả trước,
trong và sau khi bị lừa đảo có thể giúp giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ
người dùng khỏi những rủi ro tiếp theo.
1.Xử lý khi gặp lừa đảo trực tuyến
III.
Khi được tiếp cận bởi các tin nhắn, cuộc gọi có dấu hiệu lừa đảo,
người dân nên chủ động ngắt liên lạc, chặn tin nhắn.
Chủ động chặn các tin nhắn cuộc gọi
Chặn và báo cáo các tin nhắn có dấu hiệu lừa đảo trên các nền
tảng mạng xã hội. Đối với các cuộc gọi điện, lưu lại số điện thoại
của các đối tượng và trình báo với cơ quan công an nhằm kiểm tra
và bắt giữ.
Báo cáo các tin nhắn, cuộc gọi
Tìm kiếm các phương thức, thông tin liên quan tới hành vi lừa đảo,
rất có thể hành vi đó đã được báo cáo và đăng tải bởi các cơ quan
truyền thông hoặc nạn nhân khác.
Tìm kiếm thông tin trên mạng
Gửi cảnh báo về Trang cảnh báo an toàn thông tin Việt Nam tại địa
chỉ canhbao.khonggianmang.vn
Gửi cảnh báo
20
Kỹ năng
XỬ LÝ
2. Xử lý sau khi bị lừa đảo trực tuyến
2.1. Trường hợp bị dẫn dụ chuyển tiền cho các đối tượng
lừa đảo
Không ít trường hợp nạn nhân nhẹ dạ cả tin, làm theo lời
dẫn dụ của đối tượng lừa đảo và tự chuyển tiền vào tài
khoản của các đối tượng này. Trong trường hợp gặp phải
tình huống tương tự, nạn nhân cần phải:
Dừng chuyển tiền
Tuyệt đối không tiếp tục làm theo lời
dẫn dụ của đối tượng lừa đảo.
Để báo cáo lừa đảo và yêu cầu họ
dừng mọi giao dịch.
Trình báo vụ việc lừa đảo trực tuyến với
các cơ quan chức năng như lực lượng
công an địa phương.
Về trường hợp lừa đảo này để họ có
thể đề phòng những chiêu trò tiếp
theo có thể xảy ra.
Nhanh chóng lưu lại các đoạn hội thoại
với đối tượng lừa đảo, lịch sử giao dịch
chuyển khoản nhằm phục vụ cho quá
trình điều tra và truy vết đối tượng.
Liên hệ ngay lập tức với ngân hàng
Sao lưu lịch sử giao tiếp, giao dịch
Sao lưu lịch sử giao tiếp, giao dịch
Cảnh báo cho gia đình và bạn bè
21
Trong trường hợp các đối tượng lừa đảo có thông tin đăng
nhập tài khoản hay chiếm được quyền điều khiển thiết bị và
thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản, người dùng cần.
Liên hệ với ngân hàng hoặc các đơn vị
tài chính
Trong trường hợp thông tin tài chính bị đối tượng
lừa đảo chiếm đoạt, liên hệ ngay với ngân hàng
hoặc các đơn vị tài chính để thông báo về sự cố và
khóa tài khoản. Điều này sẽ giúp ngăn chặn các đối
tượng thực hiện giao dịch trái phép.
Thay đổi toàn bộ mật khẩu có độ khó cao
Trên 12 ký tự (bao gồm chữ số chữ hoa, chữ
thường và các ký tự đặc biệt) đồng thời bật tính
năng bảo mật hai bước trên các nền tảng trực
tuyến đang sử dụng.
Kiểm tra thiết bị và hệ thống
Sử dụng phần mềm diệt virus và các công cụ bảo
mật khác để quét thiết bị nhằm phát hiện và loại bỏ
phần mềm độc hại.
Cài đặt lại hệ thống thiết bị
Sử dụng phần mềm diệt virus và các công cụ bảo
mật khác để quét thiết bị nhằm phát hiện và loại bỏ
phần mềm độc hại.
2. Xử lý sau khi bị lừa đảo trực tuyến
2.2. Trường hợp bị mất các thông tin đăng nhập, chiếm
quyền điều khiển thiết bị
22
Trình báo lừa đảo
Trình báo vụ việc lừa đảo trực tuyến với các
cơ quan chức năng như lực lượng công an
địa phương.
Giám sát tài khoản và tín dụng
Theo dõi tài khoản ngân hàng và báo cáo
tín dụng để phát hiện các hoạt động bất
thường hoặc trái phép.
Gửi cảnh báo
Về Trang cảnh báo an toàn thông tin Việt
Nam tại địa chỉ canhbao.khonggianmang.vn
Học hỏi từ kinh nghiệm
Xem xét lại cách thức lừa đảo nhằm phòng
tránh các tình huống tương tự trong
tương lai. Theo dõi kênh thông tin Cổng
không gian mạng quốc gia trên Facebook,
TikTok để cập nhật các tin tức an toàn
thông tin, đặc biệt là lừa đảo trực tuyến.
23

Kỹ năng phòng tránh lừa đảo trực tuyến cung cấp các kiến thức cần thiết
để bảo vệ bản thân khỏi những rủi ro trên internet. Dưới đây là các kỹ
năng cơ bản và nâng cao giúp bạn phòng tránh các hình thức lừa đảo
trực tuyến hiệu quả.
1. Kỹ năng phòng tránh là gì?
IV.
Kiểm tra nguồn gốc thông tin
Xác định xem thông tin đến từ nguồn đáng tin cậy hay không. Kiểm
tra tên miền và đường dẫn URL của trang web. Hãy chú ý đến các tên
miền khác thường, có lỗi chính tả hoặc không có các chứng chỉ tín
nhiệm mạng.
Việc nâng cao nhận thức, luôn cảnh giác trước những bất
thường khi tham gia không gian mạng là những kỹ năng cơ bản
giúp hạn chế tối đa rủi ro không đáng có. Để phòng tránh lừa đảo
trực tuyến, người dùng cần:
Kỹ năng phòng tránh cơ bản
25
Kỹ năng
PHÒNG TRÁNH
Cảnh giác với người lạ kết bạn qua mạng xã hội
Cảnh giác với người lạ kết bạn qua mạng xã hội, qua Zalo, Telegram…
Khi có dấu hiệu khả nghi ngay lập tức không kết bạn và không trả lời.
Ngoài ra ẩn đi danh sách bạn bè của mình trên các tài khoản mạng
xã hội để tránh bị đối tượng lừa đảo biết đến các mối quan hệ xung
quanh của mình.
Cảnh giác với email và tin nhắn lạ
Các email hoặc tin nhắn lừa đảo thường giả mạo các tổ chức uy tín
(như ngân hàng, đơn vị nhà nước hoặc công ty công nghệ). Kiểm tra
kỹ địa chỉ email người gửi, so sánh đối chiếu với địa chỉ email được
ghi trên các cổng thông tin chính thống. Thông thường, các địa chỉ
Email giả mạo sẽ bao gồm các ký tự thừa, tên miền không chính xác.
Cẩn thận với các yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân,
tài chính:
Không chia sẻ thông tin cá nhân hoặc tài chính qua email hoặc tin
nhắn cho các đối tượng lạ. Ngoài các đơn vị ngân hàng, các tổ chức
hoặc doanh nghiệp uy tín sẽ không yêu cầu cung cấp dữ liệu cá nhân.
Cảnh giác với những yêu cầu đặt cọc hoặc chuyển khoản:
Tuyệt đối không chuyển tiền cho các đối tượng lạ trong mọi trường
hợp. Đối với các giao dịch trực tiếp, người dân được khuyến cáo
nên thực hiện trực tiếp hoặc thông qua cá nhân hoặc tổ chức trung
gian uy tín.
26
Tìm hiểu thêm về các hình thức lừa đảo phổ biến:
Các loại hình lừa đảo qua mạng như lừa đảo qua email, tin nhắn,
mạo danh và lừa đảo chiếm đoạt tài sản đã được phổ biến rất nhiều
trên mạng. Hiểu biết về các phương thức này sẽ giúp dễ dàng nhận
diện và phòng tránh hậu quả không đáng có. Theo dõi và cập nhật
tại kênh thông tin Cổng không gian mạng quốc gia (Facebook/-
TikTok) hoặc website Khonggianmang.vn
2. Kỹ năng phòng tránh nâng cao:
Tránh chia sẻ quá nhiều thông tin,
hình ảnh cá nhân trên các nền tảng
mạng xã hội. Ẩn hết các thông tin cá
nhân như địa chỉ, ngày tháng năm
sinh, số điện thoại…). Khi đăng gì lên
mạng xã hội nên cân nhắc kỹ và nên
chia sẻ ở chế độ bạn bè.
Bảo vệ thông tin cá nhân:
Bên cạnh việc nâng cao nhận thức, người dùng cũng cần những kỹ năng
nâng cao giúp phòng tránh lừa đảo trực tuyến một cách hiệu quả nhất,
bao gồm:
27
Đảm bảo mỗi tài khoản trực tuyến sở hữu mật khẩu mạnh, bao gồm
chữ hoa, chữ thường, số và ký tự đặc biệt. Tránh sử dụng cùng một mật
khẩu cho nhiều tài khoản.
Sử dụng mật khẩu dài và phức tạp tạp:
Cài đặt và thường xuyên cập nhật các phần mềm diệt virus, tường lửa,
và các công cụ bảo mật khác để bảo vệ thiết bị khỏi các phần mềm có
chứa mã độc và các mối đe dọa khác.
Cập nhật phần mềm bảo mật:
Theo dõi kỹ các giao dịch trên tài
khoản ngân hàng và thẻ tín dụng để
phát hiện bất kỳ giao dịch nào không
hợp lệ.
Kiểm tra và giám sát tài khoản
tài chính:
Sao lưu dữ liệu quan trọng thường
xuyên để tránh mất dữ liệu trong
trường hợp bị tấn công hoặc bị
lừa đảo.
Sao lưu dữ liệu định kỳ:
Kích hoạt xác thực đa yếu tố đối
với các tài khoản trực tuyến. Điều
này đồng nghĩa với việc bổ sung
một lớp xác thực (thông qua tin
nhắn, email hoặc cuộc gọi) ngoài
mật khẩu nhằm gia tăng mức độ
bảo mật cho tài khoản.
Thiết lập xác thực đa yếu tố
(2FA):
28

V.
30
HÃY
CHẬM LẠI
Những đối tượng lừa đảo thường tạo ra cảm giác
cấp bách để chúng có thể vượt qua khả năng nhận
định của bạn. Những cuộc gọi, tin nhắn... thúc giục
phải hành động nhanh như: thời gian khuyến mãi đã
hết; nếu không chuyển tiền bây giờ bạn và người
thân phải thực hiện các thủ tục tố tụng... Trong tình
huống này, bạn hãy dành thời gian suy nghĩ kỹ và
đặt câu hỏi tìm hiểu kỹ nội dung, thông tin để tránh
bị dồn vào tình huống xấu.
Tìm hiểu thêm để xác thực thông tin bạn đang nhận
được. Nếu bạn nhận được một cuộc gọi không
mong muốn, hãy tra cứu số ngân hàng, cơ quan,
hoặc tổ chức đang gọi đến và liên hệ lại trực tiếp.
KIỂM TRA
TẠI CHỖ
Không một cá nhân hoặc cơ quan nào yêu cầu
thanh toán ngay tại chỗ. Vì vậy, nếu bạn cảm thấy
giao dịch không đáng tin, hãy dừng lại vì có thể đây
là dấu hiệu lừa đảo.
DỪNG LẠI!
KHÔNG
GỬI
Kỹ năng bảo vệ là gì?
Kỹ năng bảo vệ là việc xây dựng nền tảng kiến thức kiên cố với
những “nguyên tắc vàng” để bảo vệ bản thân và cộng đồng
khỏi lừa đảo trực tuyến. Bằng cách ghi nhớ và chia sẻ những
nguyên tắc dưới đây, bạn có thể xây dựng một hàng rào bảo vệ
vững chắc cho bản thân, gia đình, bạn bè và cộng đồng trước
các mối đe dọa lừa đảo trực tuyến.
Kỹ năng
BẢO VỆ
Quy tắc “6 KHÔNG”
KHÔNG cung cấp thông tin cá nhân, địa chỉ, số điện thoại, số tài
khoản ngân hàng của mình cho đối tượng không quen biết; thận
trọng rà soát và kiểm tra kỹ thông tin trước khi thực hiện các giao
dịch chuyển tiền.
KHÔNG kết bạn và nói chuyện với người lạ, đặc biệt là những tài
khoản có hình ảnh ngoại hình đẹp và bắt mắt. Tuyệt đối không nhận
lời mời tham gia các hội nhóm mà không rõ mục đích đối tượng.
KHÔNG truy cập, đăng nhập vào các đường dẫn, liên kết, website,
ứng dụng hoặc mở tệp đính kèm đến từ người gửi không xác định,
không rõ nguồn gốc.
KHÔNG cán bộ cơ quan nhà nước, bộ công an, viện kiểm sát, tòa án
hay đơn vị tài chính… nào gọi điện để điều tra qua điện thoại, yêu cầu
phải cung cấp thông tin cá nhân hay đóng tiền.
KHÔNG thực hiện chuyển khoản trước, tuyệt đối không đặt cọc,
chuyển khoản tiền cho các đối tượng lạ trong bất cứ trường hợp nào.
KHÔNG tham lam những tài sản, món quà không rõ nguồn gốc có thể
nhận được một cách dễ dàng, những lợi nhuận "phi thực tế" mà không
tốn sức lao động, những lời mời chào, dụ dỗ "việc nhẹ lương cao"...
Theo dõi và cập nhật các thông
tin, tình huống, dấu hiệu về lừa đảo
trực tuyến tại kênh thông tin Cổng
không gian mạng quốc gia trên
các nền tảng mạng xã hội như
Facebook, TikTok… hoặc website
Khonggianmang.vn
31
Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công
nghệ cao (A05), Bộ Công an; hoặc Cục Cảnh sát hình sự
(C02) trực thuộc Bộ Công An. Tại mỗi địa phương, liên hệ
Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng
công nghệ cao (PA05).
Cục An toàn thông tin (AIS), trực thuộc Bộ Thông tin và
Truyền thông. Cục An toàn thông tin là cơ quan quản lý nhà
nước và thực thi pháp luật về an toàn thông tin, điện thoại
024 3209 6789; email ais@mic.gov.vn
Bộ Tư lệnh Tác chiến không gian mạng (Bộ Tư lệnh 86),
Bộ Quốc phòng Việt Nam. Bên cạnh đó Sở Thông tin và
Truyền thông các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương tại
63 tỉnh/thành phố là cánh tay nối dài của Bộ Thông tin và
Truyền thông tại các tỉnh, thành phố.
Hiệp hội an toàn thông tin Việt Nam (VNISA), số điện thoại:
024 62901028; email info@vnisa.org.vn
Các doanh nghiệp an toàn thông tin của Việt Nam: Bkav,
VNPT Cyber Immunity, Viettel Cyber Security, CMC
Cyber Security, FPT IS, HPT, MISOFT và VNCS...
Liên minh tuyên truyền nâng cao nhận thức, kỹ năng bảo đảm
an toàn thông tin cho người dân trên không gian mạng do
Cục An toàn thông tin (AIS) và Hiệp hội An toàn thông tin Việt
Nam (VNISA) chủ trì điều phối cùng 8 đơn vị sáng lập VNPT,
Viettel, MobiFone, CMC, Bkav, VNG, TikTok và Cốc Cốc.
CÁC CƠ QUAN, TỔ CHỨC, DOANH NGHIỆP VỀ AN NINH
MẠNG, AN TOÀN THÔNG TIN
32
Thông tin liên hệ Cục An toàn thông tin - Bộ Thông tin và Truyền thông
Địa chỉ: Tầng 8, Tòa nhà Cục Tần số vô tuyến điện, 115 Trần Duy Hưng, TP Hà Nội
Số điện thoại: 024.39436684 - 024.32096789
SỔ TAY KỸ NĂNG NHẬN DIỆN VÀ
PHÒNG CHỐNG LỪA ĐẢO TRỰC TUYẾN
Được xây dựng bởi
Cục An toàn thông tin - Bộ Thông tin và Truyền thông